Quyền được xét hỏi và đối chất

Quyền được xét hỏi và đối chất là một quyền cơ bản của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự tại Việt Nam, được quy định trong Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2021). Quyền này đảm bảo người bị buộc tội có cơ hội trực tiếp tham gia vào quá trình tố tụng, làm rõ sự thật, và bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Dưới đây là thông tin chi tiết về quyền này, kèm theo phần tư vấn liên quan đến Luật sư Đỗ Gia Việt.

Cơ sở pháp lý

Quyền được xét hỏi và đối chất được quy định tại:

• Điều 31, Hiến pháp 2013: Mọi người có quyền tham gia tố tụng để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
• Điều 58, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015: Quyền và nghĩa vụ của người bị tạm giữ.
• Điều 59, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015: Quyền và nghĩa vụ của bị can.
• Điều 60, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015: Quyền và nghĩa vụ của bị cáo.
• Điều 73, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015: Quyền của người bào chữa.
• Điều 186, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015: Quy định về xét hỏi tại phiên tòa.
• Điều 187, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015: Quy định về đối chất trong tố tụng.

Nội dung quyền được xét hỏi và đối chất

Quyền được xét hỏi

• Định nghĩa: Quyền được xét hỏi là quyền của người bị buộc tội (người bị tạm giữ, bị can, bị cáo) được tham gia vào quá trình hỏi cung, trả lời các câu hỏi của cơ quan tố tụng, hoặc đặt câu hỏi để làm rõ các vấn đề liên quan đến vụ án.
• Phạm vi thực hiện:
  • Giai đoạn điều tra: Người bị tạm giữ/bị can có quyền trả lời các câu hỏi của điều tra viên trong các buổi hỏi cung (Điều 58.2(b), Điều 59.2(b)). Họ cũng có thể đặt câu hỏi để làm rõ chứng cứ hoặc tình tiết vụ án.
  • Giai đoạn xét xử: Bị cáo có quyền tham gia xét hỏi tại phiên tòa, trả lời các câu hỏi của Hội đồng xét xử, Viện kiểm sát, luật sư, hoặc các bên liên quan (Điều 60.2(e), Điều 186). Bị cáo cũng có quyền đặt câu hỏi cho nhân chứng, bị hại, hoặc người giám định để làm rõ sự thật.
• Quy trình xét hỏi tại phiên tòa (Điều 186):
  • Chủ tọa phiên tòa điều hành xét hỏi.
  • Các thành viên Hội đồng xét xử, Viện kiểm sát, luật sư, bị cáo, và các bên liên quan lần lượt đặt câu hỏi.
  • Câu hỏi phải liên quan đến vụ án, không được ép buộc, dụ dỗ, hoặc xúc phạm người bị xét hỏi.
• Quyền từ chối trả lời: Người bị buộc tội có quyền từ chối trả lời các câu hỏi nếu cho rằng việc trả lời có thể gây bất lợi, trừ trường hợp luật quy định bắt buộc (Điều 59.2(b)).

Quyền được đối chất

• Định nghĩa: Quyền được đối chất là quyền của người bị buộc tội được trực tiếp đối mặt, đặt câu hỏi, hoặc tranh luận với những người có lời khai, chứng cứ liên quan đến vụ án (như bị hại, nhân chứng, đồng phạm) để làm rõ mâu thuẫn hoặc sự thật.
• Phạm vi thực hiện:
  • Giai đoạn điều tra: Người bị can có quyền yêu cầu đối chất với người có lời khai đối lập (như bị hại, nhân chứng, đồng phạm) nếu có mâu thuẫn trong lời khai (Điều 187). Đối chất được tổ chức bởi điều tra viên, có biên bản ghi nhận.
  • Giai đoạn xét xử: Bị cáo có quyền đối chất với bị hại, nhân chứng, hoặc người giám định tại phiên tòa công khai (Điều 186.2). Ví dụ, bị cáo có thể yêu cầu nhân chứng giải thích rõ lời khai hoặc phản bác chứng cứ.
• Quy trình đối chất (Điều 187):
  • Đối chất được tổ chức khi có mâu thuẫn trong lời khai giữa các bên (bị can, bị hại, nhân chứng, v.v.).
  • Người bị buộc tội và người liên quan được hỏi trực tiếp, có thể đặt câu hỏi cho nhau dưới sự điều hành của điều tra viên hoặc Hội đồng xét xử.
  • Kết quả đối chất được ghi vào biên bản, có thể dùng làm chứng cứ tại tòa.
• Điều kiện: Đối chất phải đảm bảo công bằng, không được ép buộc, đe dọa, hoặc vi phạm quyền lợi của các bên tham gia.

Vai trò của người bào chữa

• Người bào chữa (luật sư, người đại diện hợp pháp) có quyền:
  • Tham gia xét hỏi và đối chất cùng người bị buộc tội ở mọi giai đoạn tố tụng (Điều 73.2(e)).
  • Đặt câu hỏi cho nhân chứng, bị hại, hoặc người giám định để làm rõ chứng cứ hoặc mâu thuẫn trong lời khai.
  • Yêu cầu cơ quan tố tụng tổ chức đối chất nếu phát hiện mâu thuẫn trong hồ sơ vụ án.
  • Hỗ trợ người bị buộc tội chuẩn bị câu hỏi, phản bác chứng cứ, hoặc trình bày ý kiến một cách hiệu quả.

Quyền liên quan

Để thực thi quyền được xét hỏi và đối chất, người bị buộc tội còn có các quyền hỗ trợ:

• Quyền có luật sư: Luật sư giúp người bị buộc tội chuẩn bị cho các buổi xét hỏi, đối chất, và đặt câu hỏi chuyên nghiệp để bảo vệ quyền lợi (Điều 73.2).
• Quyền có thông dịch viên: Người nước ngoài (như người Trung Quốc) hoặc Việt kiều không thông thạo tiếng Việt có quyền yêu cầu thông dịch viên để tham gia xét hỏi và đối chất một cách chính xác (Điều 29).
• Quyền tiếp cận hồ sơ: Người bị buộc tội và luật sư có quyền đọc, sao chụp hồ sơ vụ án để chuẩn bị cho xét hỏi và đối chất (Điều 73.2(d)).
• Quyền khiếu nại: Nếu bị cản trở quyền xét hỏi hoặc đối chất (ví dụ: không được đặt câu hỏi, không được tổ chức đối chất), có thể khiếu nại lên Viện kiểm sát hoặc cơ quan tố tụng (Điều 59.2(h)).
• Quyền yêu cầu triệu tập nhân chứng: Người bị buộc tội có thể yêu cầu Tòa án triệu tập nhân chứng hoặc người liên quan để đối chất tại phiên tòa (Điều 60.2(f)).

Nghĩa vụ của cơ quan tố tụng

Cơ quan tố tụng (Công an, Viện kiểm sát, Tòa án) có trách nhiệm:

• Tạo điều kiện: Đảm bảo người bị buộc tội được tham gia xét hỏi và đối chất công bằng, không bị cản trở (Điều 16).
• Tổ chức đối chất: Khi có mâu thuẫn trong lời khai, cơ quan tố tụng phải tổ chức đối chất nếu người bị buộc tội hoặc luật sư yêu cầu (Điều 187).
• Ghi nhận đầy đủ: Lập biên bản, ghi âm, hoặc ghi hình các buổi xét hỏi, đối chất để đảm bảo tính minh bạch (Điều 133).
• Bảo vệ quyền lợi: Không được ép buộc, đe dọa, hoặc vi phạm quyền của người bị buộc tội trong quá trình xét hỏi, đối chất.
• Hỗ trợ thông dịch: Cung cấp thông dịch viên miễn phí cho người không nói được tiếng Việt (Điều 29).

Đặc biệt với người nước ngoài và Việt kiều

• Người Trung Quốc/người nước ngoài:
  • Có quyền tham gia xét hỏi và đối chất thông qua thông dịch viên tiếng Trung hoặc tiếng Anh để đảm bảo hiểu rõ và diễn đạt chính xác (Điều 29).
  • Có thể liên hệ Đại sứ quán/Lãnh sự quán để được hỗ trợ pháp lý, đặc biệt trong các vụ án có yếu tố quốc tế (như dẫn độ).
  • Luật sư cần thông thạo ngoại ngữ và pháp luật quốc tế để hỗ trợ thân chủ tham gia xét hỏi, đối chất hiệu quả.
• Việt kiều:
  • Được hưởng quyền tương tự công dân Việt Nam, nhưng nếu không thông thạo tiếng Việt, có thể yêu cầu thông dịch viên (thường là tiếng Anh hoặc ngôn ngữ quốc gia họ sinh sống).
  • Có thể liên hệ Đại sứ quán Việt Nam tại nước ngoài để hỗ trợ pháp lý, đặc biệt trong các vấn đề quốc tịch hoặc tranh chấp tài sản.
• Vai trò của luật sư: Luật sư cần giúp thân chủ không thông thạo tiếng Việt chuẩn bị câu hỏi, hiểu rõ quy trình xét hỏi, đối chất, và đảm bảo quyền lợi được bảo vệ.

Trường hợp vi phạm quyền

Nếu quyền được xét hỏi và đối chất bị vi phạm (ví dụ: không được đặt câu hỏi, không được tổ chức đối chất, hoặc bị ép buộc trả lời), người bị buộc tội có thể:

• Khiếu nại: Gửi đơn khiếu nại đến Thủ trưởng cơ quan điều tra, Viện trưởng Viện kiểm sát, hoặc Chánh án Tòa án (Điều 147).
• Tố cáo: Nếu có hành vi cố ý vi phạm (như đe dọa, ép cung), tố cáo đến Viện kiểm sát hoặc cơ quan điều tra (Điều 148).
• Yêu cầu bồi thường: Nếu bị oan sai do vi phạm quyền này, có thể yêu cầu bồi thường theo Luật Trách nhiệm bồi thường nhà nước 2017.

Tư vấn chung về lựa chọn luật sư:

• Kinh nghiệm hình sự: Chọn luật sư có kinh nghiệm tham gia các vụ án hình sự, đặc biệt trong việc hỗ trợ xét hỏi và đối chất tại phiên tòa.
• Hỗ trợ ngoại ngữ: Nếu vụ án liên quan đến người nước ngoài (như người Trung Quốc) hoặc Việt kiều, luật sư cần thông thạo tiếng Trung, tiếng Anh, hoặc làm việc với thông dịch viên để đảm bảo thân chủ hiểu rõ quy trình.
• Chi phí: Tham khảo chi phí thuê luật sư bào chữa hình sự, ví dụ:
  • Theo Luật Nhân Dân, chi phí bào chữa sơ thẩm từ 15.000.000 VNĐ, phúc thẩm từ 10.000.000 VNĐ.
  • Yêu cầu báo giá rõ ràng trước khi ký hợp đồng.
• Hỗ trợ cụ thể:
  • Luật sư cần giúp chuẩn bị câu hỏi cho các buổi xét hỏi, đối chất, và phân tích mâu thuẫn trong lời khai của nhân chứng, bị hại.
  • Đảm bảo thân chủ được tham gia xét hỏi, đối chất công bằng, không bị ép buộc hoặc hạn chế quyền.

Lời khuyên thực tế

• Thuê luật sư sớm: Liên hệ luật sư ngay khi bị tạm giữ hoặc khởi tố để được hỗ trợ tham gia xét hỏi, đối chất từ giai đoạn điều tra.
• Chuẩn bị kỹ lưỡng: Cung cấp đầy đủ thông tin, tài liệu (hộ chiếu, chứng cứ, lời khai) cho luật sư để chuẩn bị câu hỏi và chiến lược đối chất.
• Yêu cầu thông dịch viên: Nếu là người nước ngoài/Việt kiều không thông thạo tiếng Việt, yêu cầu thông dịch viên ngay từ đầu để tham gia xét hỏi, đối chất chính xác (miễn phí theo Điều 29).
• Ghi chép biên bản: Yêu cầu kiểm tra biên bản xét hỏi, đối chất để đảm bảo ý kiến và câu hỏi của mình được ghi nhận đầy đủ.
• Liên hệ lãnh sự: Người nước ngoài có thể liên hệ Đại sứ quán/Lãnh sự quán để hỗ trợ pháp lý.
• Trợ giúp pháp lý miễn phí: Nếu không đủ khả năng tài chính, liên hệ Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tại Hà Nội để được chỉ định luật sư miễn phí.

Kết luận

Quyền được xét hỏi và đối chất là quyền quan trọng, cho phép người bị tạm giữ, bị can, bị cáo tham gia trực tiếp vào quá trình tố tụng, làm rõ sự thật, và bảo vệ quyền lợi. Quyền này được thực hiện ở cả giai đoạn điều tra và xét xử, với sự hỗ trợ của luật sư và thông dịch viên (nếu cần, đặc biệt với người Trung Quốc, người nước ngoài, Việt kiều).

Nếu bạn có thông tin cụ thể về vụ án (tội danh, giai đoạn tố tụng, hoặc nhu cầu cụ thể như hỗ trợ tiếng Trung), hãy cung cấp thêm để tôi tư vấn chi tiết hơn hoặc hỗ trợ tìm luật sư phù hợp!